Postiwyd - 16-11-2018
Y Rhyfel Mawr mewn mapiau
Wrth gofio Canmlwyddiant Diwrnod y Cadoediad, efallai ei fod yn amserol tynnu sylw at fapiau’r Llyfrgell sy’n gysylltiedig â brwydrau’r Rhyfel Byd Cyntaf, trychineb lle collwyd 20 miliwn o fywydau, tua 40,000 ohonynt yn Gymry.
Mae atlasau a mapiau rhyfel niferus y Llyfrgell yn dangos blaen y gad, ffosydd a pharaffernalia milwrol eraill, effaith geowleidyddol y rhyfel o ran newid ffiniau gwleidyddol, cynlluniau ailddatblygu ar ôl y rhyfel a hyd yn oed gemau rhyfel yn seiliedig ar fapiau ar gyfer y milwyr. Mae’r mapiau o darddiad milwrol a sifil, cyhoeddwyd yr olaf i roi gwybodaeth i’r cyhoedd a rhoi hwb i forâl.
Mae tua dau gant o fapiau wedi’u digido fel rhan o raglen Canmlwyddiant y Rhyfel gan y Llyfrgell. Ymysg y ddwy enghraifft yma mae mapiau o Ymgyrch aflwyddiannus Gallipoli – oedd yn gysylltiedig â mapiau anghywir oedd yn cynnwys yn rheolaidd wybodaeth wedi dyddio a gasglwyd yn ystod Rhyfel y Crimea.
Mae casgliad Gallipoli yn cynnwys mapiau cyfoes Swyddfa’r Rhyfel fel y ddwy enghraifft sy’n dangos amddiffynfeydd Ottoman ar ddiwrnod cyntaf yr ymgyrch a map diweddarach o safleoedd ANZAC, ynghyd â thaflenni a gyhoeddwyd yn fasnachol.
Parhaodd ymgyrch y Cynghreiriaid ar benrhyn Gallipoli yn Nhwrci, sy’n cael ei adnabod fel Ymgyrch Gallipoli neu Dardanelles, o Ebrill 1915 hyd at Ionawr 1916. Yma, ymunodd lluoedd Ymerodraeth Prydain â lluoedd Ffrainc yn erbyn Ymerodraeth Ottoman mewn ymgais aflwyddiannus i helpu Rwsia i dorri trwodd ar flaen y gad trwy agor llwybr i longau ar y Môr Du gan fod tywydd garw a chryn bellter yn rhwystro ac yn effeithio ar Rwsia.
Arweiniodd y methiant gan y llynges yng Nghulfor y Dardanelles ar ddechrau 1915 at ymosodiad mawr ar y tir ar 25 Ebrill gan luoedd Prydain a Ffrainc ynghyd â Chorfflu Byddin Awstralia a Seland Newydd neu luoedd ANZAC. Glaniwyd yn ddiweddarach ym Mae Suvla ar 6 Awst.
Yn sgil diffyg gwybodaeth y Cynghreiriaid, diffyg penderfyniadau ac oedi, ynghyd â brwydro chwyrn gan Ymerodraeth Ottoman, ni chafwyd llawer o lwyddiant na chynnydd a bu llawer o golledion. Yn Rhagfyr 1915 awdurdododd Prydain y milwyr i ddechrau gadael y wlad, a daeth y brwydro i ben yn ystod y mis Ionawr canlynol.
Gwilym Tawy
Curadur Mapiau
Mae'r cofnod hwn hefyd ar gael yn: English