Powdwr gwallt a chlociau a threthi amhoblogaidd eraill

Arddangosfa Trethi yng Nghymru , 20 – 28 Tachwedd 2014
Codwyd trethi dros y blynyddoedd ar diroedd ac aelwydydd, ond hefyd ar adloniant, ffenestri, clociau, a phowdwr gwallt. Roedd nifer o’r trethi yn amhoblogaidd fel y dangosodd yr ymgyrch yn erbyn treth y pen yn y 1990au. Diddymwyd y dreth ar glociau yn 1797 am fod gwneuthurwyr clociau ym mynd allan o fusnes, a diddymwyd y dreth ar friciau yn 1850 am ei fod yn rhwystr i’r chwyldro diwydiannol. Roedd y dreth ar wydr (1746-1845) a ffenestri (1748-1851) yn cael ei weld gan rai fel treth ar awyr iach a golau ddydd.

Datganiad treth Iarll Powis, 1800 (LlGC/NLW, Powis Castle 17664.

Stampdoll oedd y dreth ar bowdr gwallt (1795-1869) , hynny yw doedd y powdwr ei hun ddim wedi’i drethu, ond rhaid oedd i’r defnyddwyr fynd i’r swyddfa stampiau bob blwyddyn i brynu tystysgrif wedi’i stampio er mwyn medru defnyddio powdwr gwallt. Roedd y powdwr yn help i osgoi cael llai pen a gwelwn yn y ddogfen yma fod yr Iarll Powis yn 1800 yn cael trwydded ar gyfer ef ei hun – a phawb oedd yn dod yn agos ato, sef “Housekeeper, butler, valet, cook, porter, footman, under butler and coachman”.

 
Eitem arall yn yr arddangosfa yw’r cerdyn post yn erbyn treth y pen yn cyfeirio’n ôl at ymosodiadau Rebeca ar dolltai’r cwmnïau tyrpeg, 1839-1843. “Mae Beca’n dweud rhowch ben ar dreth y pen”. Bwriadwyd i dreth y pen (‘Community Charge’, 1990-1993) fod yn gyfnewid ar gyfer y trethi teuluol, ond cafodd ei gyfnewid ei hun gan y system dreth cyngor cyfredol.

Mae Beca’n dweud rhowch ben ar dreth y pen (LlGC/NLW, Bert Pearce WA 5/4)

Bydd Bil Cymru sy’n mynd drwy’r Senedd ar hyn o bryd yn cynnig deddfwriaeth drethi I Gymru am y tro cyntaf yn y cyfnod modern. Mae’r arddangosfa yn gyflwyniad difyr i hanes trethi yng Nghymru, ac yn annog pobl i fynegi eu barn ar ddatblygu cyfundrefn drethi Cymru. Dewch i weld ystod o ddogfennau yn adrodd stori trethi yng Nghymru yn Y Llyfrgell Genedlaethol, 20—28 Tachwedd, gydag arddangosfa gysylltiol ym Mhrifysgol Bangor ac Archifau Morgannwg, Caerdydd.

Nia Mai Daniel