Gwarchod Stori Cymru

Mae’r cofnod hwn yn rhan o gyfres Stori Cymru sy’n edrych ar elfennau gwahanol o hanes Cymru, a sut mae’r Gymru fodern yn cofio ei hanes ac yn ei siapio. Tanysgrifiwch i’r blog ar y dde i osgoi colli unrhyw gofnodion.

Mae Datgloi Ein Treftadaeth Sain yn brosiect Cenedlaethol cyffrous, sy’n cael ei ariannu gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol a’i arwain gan y Llyfrgell Brydeinig.

Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn falch o fod yn un o’r 10 Hwb sy’n cymryd rhan yn y prosiect lle bydd hanner miliwn o recordiadau sain prin ac mewn perygl yn cael eu digido, a 100,000 ar gael ar-lein.

O fis Medi 2018 tan fis Medi 2021 bydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn digido, catalogio ac asesu hawliau ar gyfer 5,000 o recordiadau sain o Gymru. Byddant yn cynnwys ystod o bynciau o hanes llafar, darlithoedd, tafodiaith, barddoniaeth, sesiynau radio i gerddoriaeth pop a gwerin Cymru.

Byddwn yn diogelu recordiadau sain sydd o dan fygythiad o ddirywiad ffisegol, a’r rhai sydd mewn perygl o’u colli oherwydd nad oes peiriant ar gael i’w chwarae. Mae arbenigwyr yn awgrymu taw 15 mlynedd sydd gennym i achub y casgliadau sain hyn cyn iddynt gael eu colli am byth.

Diolch i Datgloi Ein Treftadaeth Sain, byddwn yn gallu cadw a diogelu rhai o recordiadau sain Cymru gan ddarparu mynediad i’r cyhoedd. Er mwyn cyflawni hyn, byddwn yn gweithio gyda rhai o’n partneriaid yn Aberystwyth, Bangor, Caerdydd, Abertawe a Thredegar.

Wrth ddigido’r recordiadau, rydym wedi dadorchuddio rhai cyfweliadau coll ac anghofiedig gan bobl yn hel atgofion am eu plentyndod ar ddiwedd y 1800au ac ar ddechrau’r 1900au, eu dyddiau ysgol, bywyd teuluol, cymunedau, a thafodiaith leol.

Mae Cymru’n wlad gydag amrywiaeth o arferion a thraddodiadau sy’n rhan bwysig o’n diwylliant a’n hanes. Trwy arbed y recordiadau hyn, rydym yn caniatáu i genedlaethau’r dyfodol glywed am ein gorffennol a dysgu am ein hanes.

Mae straeon am arferion lleol o’r 19eg ganrif yn cael eu hadrodd, er enghraifft, ‘Y Fari Lwyd’, arfer gwerin ganoloesol, gyda’r nod o gasglu arian i’r tlawd a’r digartref i wneud iawn am y diffyg cefnogaeth gan y llywodraeth. Enwebwyd person tal i arwain, gan ddal penglog y ceffyl, gyda dau arall y tu ôl i ddal yr offrymau a gasglwyd. Gwelwyd y Fari Lwyd am y tro olaf yng Nghei Newydd yn 1887.

Gellir clywed disgrifiad o’r ‘Ceffyl Pren’. Defnyddiwyd y Ceffyl Pren fel ymarferiad o gyfiawnder cymdeithasol. Y nod oedd cosbi’r troseddwyr yn erbyn cymdeithas pan na fedrai’r gyfraith wneud hynny. Gwnaed y ceffyl o bren a gwellt er mwyn cynrychioli’r euogrwydd. Gwisgwyd cwfl gan y rhai oedd yn cario’r ddelwedd, i guddio eu hunaniaeth, a gorymdeithiwyd trwy fannau cyhoeddus y dref tuag at gartref y tramgwyddwr. Tair wythnos yn ddiweddarach llosgwyd y Ceffyl Pren o flaen tŷ’r tramgwyddwr.

Mae Thomas Williams yn sôn am y ‘gogryddion’ (sievemakers) sy’n symud i mewn i’r gymuned ac yn cael eu defnyddio i brosesu’r gwenith. Mae’n cofio’r traddodiad lle taflwyd chwe cheiniog gyda’r gwenith, a phan ymddangosai’r darn arian roedd hyn yn awgrymu fod y gwenith yn barod. Roedd y rhidyllau wedi’u gwneud o helyg wedi’u hollti, a Mormoniaid oedd y gwneuthurwyr.

Yn ystod y tair blynedd, bydd cyfoeth o hanes, traddodiadau ac etifeddiaeth yn cael eu cadw, a phe na bai modd diogelu’r adroddiadau uniongyrchol hyn mi fyddent wedi eu colli am byth.

Os hoffech gael rhagor o wybodaeth am y prosiect Datgloi ein Treftadaeth Sain, cysylltwch â ni ar: uosh@llyfrgell.cymru

Alison Smith,

Rheolwr Hwb Prosiect Datgloi Ein Treftadaeth Sain

Mae'r cofnod hwn hefyd ar gael yn: English