Eisteddfodau cenedlaethol Ceredigion ddoe a heddiw

Arwydd ‘Croeso’ yn Nhregaron

Mae Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion 2022 wedi cyrraedd! Dyma gipolwg ar rai o eisteddfodau’r gorffennol a gynhaliwyd yng Ngheredigion gyda rhai ffeithiau diddorol amdanynt:

Aberystwyth, 1916

Cynhaliwyd yr Eisteddfod ar Gaeau’r Ficerdy ar gyrion y dref.

Testun yr awdl oedd ‘Ystrad Fflur’.  John Ellis Williams oedd y bardd buddugol ac roedd Hedd Wyn yn ail.

Ni chynigiwyd coron.

Aberteifi, 1942

Bwriadwyd ei chynnal yng Nghaerfyrddin ond oherwydd y Rhyfel fe’i cynhaliwyd yn Aberteifi.

Nid oedd teilyngdod yng nghystadleuaeth y gadair.

Crwys oedd yr Archdderwydd.

Kate Roberts oedd beirniad y stori fer.

Aberystwyth, 1952

Cafwyd teilyngdod yng nghystadleuaeth y gadair – ‘Lleisiau’r Greadigaeth’ neu ‘Dwylo’.  Awdl John Evans ‘Dwylo’ oedd yn fuddugol.

Doedd neb yn deilwng yng nghystadleuaeth y goron.  Y testun oedd ‘Y Creadur’ neu ‘Unrhyw Chwedl Gymreig’.  Mae’r goron i’w gweld yn ein harddangosfa ‘A oes heddwch.’

Y goron, 1952

Yr Archdderwydd oedd Cynan.

Gallwch wylio cofnod o’r eisteddfod hon ar ffilm fud sy’n cynnwys rhai o bobl amlwg y dydd fel T. H. Parry-Williams ac Elfed.

Aberteifi a’r cylch, 1976

Roedd hon yn Eisteddfod gofiadwy iawn am sawl rheswm – dathlu wythcanmlwyddiant yr Eisteddfod, y llwch mawr yn dilyn deufis o dywydd tanbaid, saga’r ddwy awdl ‘Gwanwyn’ a nifer fawr o eisteddfotwyr yn heidio yno gan dorri record.

Enillodd Alan Llwyd y goron am ddilyniant o tua hanner cant o benillion ar y thema ‘Troeon Bywyd’ a’r gadair am ei awdl ‘Gwanwyn’.

Cyhoeddwyd stampiau arbennig gan y Post Brenhinol i nodi’r achlysur.

Rhai o’r rhaglenni swyddogol, 1916, 1952 a 1976

Llanbedr Pont Steffan a’r fro, 1984

Enillodd John Roderick Rees y goron am ei bryddest ‘Llygaid’ am ddirywiad cefn gwlad ac ail goron y flwyddyn ddilynol yn Rhyl.  Bu‘n athro Cymraeg yn Ysgol Uwchradd Tregaron a chafodd rhai o’r disgyblion y fraint o weld y goron ar ei ymweliad â’r ysgol.

Cyflwynwyd y ddwy goron i Amgueddfa Ceredigion, Aberystwyth, ar ôl ei farwolaeth.  Cynlluniwyd hwy gan Kathleen Makinson.

Yr Archdderwydd oedd W. J. Gruffydd (‘Elerydd’), un o feirdd niferus Ffair Rhos.

Ceredigion, Aberystwyth, 1992

Gelli Angharad ger Aberystwyth oedd lleoliad yr ŵyl.

Yr oedd yr Archdderwydd presennol Myrddin ap Dafydd yn un o feirniaid yr awdl ‘A Fo Ben …’.  Idris Reynolds oedd yn fuddugol.

Rhoddwyd y goron gan Owen a Prys Edwards.

Yr Archdderwydd oedd ‘Ap Llysor’ (W. R. P. George), nai Lloyd George.

Robin Llywelyn (Portmeirion), a chyn fyfyriwr yn Adran y Gymraeg, Prifysgol Cymru, Aberystwyth, oedd enillydd y fedal ryddiaith gyda’i nofel Seren wen ar gefndir gwyn. Cyfieithwyd y nofel ganddo yn 2004 fel White star.

GigioDigion oedd enw’r Babell Ieuenctid.

‘Sethgwenwyn a’r Gwyrddedigion’ oedd teitl Sioe Gerdd y Plant.

‘Tic Toc’ oedd yr opera roc.

Cynhaliwyd ‘Noson fawr yr Eisteddfod’ sef ‘Llais y lli’ gyda chynfyfyrwyr fel Dyfan Roberts, Geraint Lövgreen, Mynediad am ddim a Myrddin ap Dafydd yn diddanu.

‘Yr Orsedd, yr Eisteddfod a’r Llyfrgell’ oedd ein harddangosfa.

Ceredigion, Tregaron, 2022

Ar ôl cyfnod hir o ansicrwydd mae’r Eisteddfod yn ei hôl.  Dewch draw i’n stondin ar y maes i ddysgu am hanes a diwylliant Tregaron.

Tybed pa uchafbwyntiau a straeon diddorol fydd yn rhan o’r eisteddfod hirddisgwyliedig hon?

Pabell ar y Maes, Tregaron

Cylch cerrig yr Orsedd, Tregaron

Ann Evans

Archifydd Cynorthwyol