Mae cofnodion Llys y Sesiwn Fawr yn adnodd eithriadol o werthfawr ar gyfer hanes cymdeithasol, economaidd a chyfreithiol Cymru o 1542 hyd 1830, a maen nhw’n llawnach na chofnodion cyffelyb yn Lloegr. Maen nhw wedi cael eu tanddefnyddio gan ymchwilwyr, er eu bod nhw’n un o archifau pwysicaf y Llyfrgell. Mae hyn yn rhannol oherwydd bod defnyddio cofnodion llys yn gallu bod yn anodd, ond bydd y blog hwn yn ceisio rhoi cymorth i ddarllenwyr i ddarganfod eu ffordd i mewn i’r cofnodion. Ceir brasolwg yn Rhan 1 ar waith y Sesiwn Fawr a’r cymhorthion chwilio eilaidd sydd ar gael, a bydd Rhan 2 yn edrych yn fanylach ar y cofnodion llys eu hunain, beth sydd ynddyn nhw, a sut y gallen nhw eich helpu chi i chwilio’r archif.
Y llys a’i waith
Sefydlwyd Llys y Sesiwn Fawr yng Nghymru ym 1542 fel rhan o’r ‘Deddfau Uno’, a estynnodd cyfraith gyffredin Lloegr i Gymru gyfan am y tro cyntaf. Rhoddwyd hawl i’r llys newydd glywed yr achosion mwyaf difrifol, a trefnwyd deuddeg o’r llysoedd sirol yng Nghymru yn bedair cylchdaith o dair sir yr un, sef Caer (Sir Ddinbych, Sir Fflint a Sir Drefaldwyn), Gogledd Cymru (Sir Fôn, Sir Gaernarfon a Sir Feirionnydd), Aberhonddu (Sir Frycheiniog, Sir Forgannwg a Sir Faesyfed) a Chaerfyrddin (Sir Aberteifi, Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro). Byddai barnwyr crwydrol yn ymweld â phob cylchdaith dwywaith bob blwyddyn, gan eistedd mewn sesiynau chwech diwrnod yn y gwanwyn ac yn hwyr yn yr haf, er mwyn clywed achosion sifil, achosion y Goron, ac achosion ecwiti.
Achosion sifil oedd y rhai rhwng ddeiliaid lle nad oedd buddiant gan y Goron. Rhain oedd asgwrn cefn gwaith y llys, yn ymwneud yn bennaf ag anghydfodau ynghylch eiddo (yn cynnwys eiddo tiriog, nwyddau a chelfi) a dyledion, yn ogystâl â,thorri cytundebau, athrodion, tresbasiadau, talu dirwyon, adferiadau cyffredin, rhai iawndaliadau yn deillio o ymosodiadau corfforol, a materion eraill. Gellir cymharu gallu’r Sesiwn Fawr mewn achosion sifil ag eiddo’r Llys Pledion Cyffredin yn San Steffan.
Achosion y Goron oedd y rhai a gyffyrddai â buddiannau’r Goron. Achosion troseddol oedd y rhan fwyaf ohonynt, a mae’r cofnodion yn arbennig o gyfoethog. Mae’r achosion yn cynnwys ffeloniaethau (troseddau dihenydd) – llofruddiaeth, dynladdiad, bradwriaeth, llosgi bwriadol, trais rhywiol, lladrata, lladrad o nwyddau yn werth mwy nag un swllt (lladrad mawr), dewiniaeth a throseddau difrifol eraill – a chamymddygiadau megis tresbasu, terfysga, codi cynnwrf, ymgynnull yn anghyfreithlon, mynediadau, dadfeddiannu, cribddail, dirmyg, reciwsantiaeth, a lladrad o nwyddau yn werth llai nag un swllt (mân-ladrad), y gellid eu cosbi trwy ddirwy, carchar, chwipio, y stociau neu anafu. Ymgymerwyd â rhai materion anhroseddol hefyd, yn cynnwys cynnal y ffordd fawr a chwestau’r Crwner, er nad oedd rhain i gyd yn perthyn i fusnes y llys yn swyddogol. Gellir cymharu gallu’r Sesiwn Fawr mewn achosion y Goron ag eiddo brawdlysoedd Lloegr a llys Mainc y Brenin/Frenhines yn San Steffan.
Achosion ecwiti oedd y rhai na ellid eu hateb gan lys y gyfraith gyffredin, naill ai oherwydd nad oedd y gyfraith gyffredin yn adnabod y fater wrth law (megis buddiannau ecwitïol mewn tir), neu oherwydd nad oedd gan y llys awdurdodaeth (mewn anghydfodau a godai ar y môr, er enghraifft), neu oherwydd nad oedd cynsail ar gael. Dilynid egwyddorion ecwiti a chydwybod, felly, yn hytrach na’r rheolau caeth arferol. Dyma oedd gwaith lleiaf pwysig y Sesiwn Fawr, ond mae’r cofnodion yn werthfawr i achyddion oherwydd bod y rhan fwyaf o achosion ecwiti yn ymwneud â materion o ymddiried a chytundeb, megis cytundebau priodas, cytundebau ar lafar, ewyllysiau, morgeisi ac ymddiriedolaethau, y codai llawer ohonynt o drefniadau teuluol. Gellir cymharu gallu’r Sesiwn Fawr mewn achosion ecwiti ag eiddo’r Canghellys yn San Steffan; ymddengys mai dyma oedd y drefn trwy gydol bodolaeth y llys, er na soniwyd am ecwiti yn benodol yn statud 1542.
Parhaodd y trefniadau hyn nes i’r llys gael ei ddiddymu ym 1830, a fe’u hadlewyrchir yn y cofnodion a strwythur catalog y Llyfrgell. Dosbarthwyd Sir Fynwy i gylch brawdlysoedd Rhydychen, a mae ei chofnodion hi yn yr Archifdy Gwladol.
Clywid achosion llai yn Llysoedd Chwarter y siroedd, a hefyd mewn llysoedd maenorol, yn ogystâl â’r Sesiwn Fach o’r ddeunawfed ganrif ymlaen. Nid oedd gan y Sesiwn Fawr fonopoli dros yr achosion mwy difrifol, ychwaith. Bu raid iddi fyw ar y cyd gyda nifer o lysoedd eraill ag awdurdodaethau tebyg, yn enwedig llys Cyngor Cymru a’r Gororau (llys uchelfraint a eisteddai yn Llwydlo tan 1689), yn ogystâl â llysoedd eglwysig, llys Mainc y Brenin, y Canghellys, brawdlysoedd Lloegr, ac eraill; ni ddaeth y rhan fwyaf o achosion ecwiti yng Nghymru erioed o flaen y Sesiwn Fawr, er enghraifft. Dros amser, sefydlwyd cynseiliau bod mwy o achosion yn gallu cael eu clywed mewn llysoedd yn Lloegr, ac yn raddol fe danseiliwyd y Sesiwn Fawr. Beirniedid gymhlethdodau, anghysonderau a chyfyngiadau’r llys yn eang, yn ogystâl â safon ei farnwyr. Y tyb ym 1830 oedd bod y llys yn ddarfodedig ac yn ddianghenraid, er iddo gael ei ystyried gan lawer yn sefydliad cenedlaethol Cymreig.
Siaced lwch arweinlyfr Glyn Parry, yn dangos darn o hysbysiad printiedig yn cynnig gwobr am wybodaeth yn ymwneud â chaseg a ladratwyd ym Mhontypwl, 1795 (LlGC Kemeys-Tynte Papers G17 f.3)
Prev
Next
Dechrau ymchwil yng nghofnodion y Sesiwn Fawr – cymhorthion chwilio eilaidd
Hefyd, mae Murray Chapman wedi calendro a mynegeio Ffeiliau Carchar cynnar Sir Drefaldwyn, gan ddarparu ffordd lawer rhwyddach i mewn i’r cofnodion hyn ar gyfer ymchwilwyr. Cyhoeddwyd wyth gyfrol gan y Llyfrgell hyd yn hyn, yn cwmpasu’r cyfnodau 1541-1613 a 1650-1660.
Os ydy darllenwyr am ddarganfod mwy, bydd angen iddynt wneud eu chwiliadau eu hunain. Mae’r Llyfrgell wedi cynhyrchu nifer o gymhorthion chwilio i gynorthwyo gyda hyn, yn cynnwys:
catalog llawn a rhwydd i’w bori arlein o gofnodion y Sesiwn Fawr
Arweinlyfr Glyn Parry, A guide to the records of Great Sessions in Wales, sef y gwaith mwya gynhwysfawr dan un clawr am gofnodion, gweithdrefnau a datblygiad y llys; mae e hefyd yn cynnwys nodiadau llyfryddol helaeth
Taflen i ddarllenwyr, ‘Cofnodion Llys y Sesiwn Fawr’, ar gael yn yr Ystafell Ddarllen
Bydd Rhan 2 o’r blog hwn yn edrych ar sut y gall y cofnodion llys eu hunain fod yn gymorth i’ch hymchwil.
Er bod llawer o Etholiadau Cyffredinol wedi cael eu galw’n ‘hanesyddol’, ychydig all ddod yn agos at yr etholiad a gynhaliwyd ar 5 Gorffennaf 1945.
Roedd y DU wedi cael ei reoli gan lywodraeth glymblaid ers 1940 ond yn dilyn ildiad yr Almaen, tynnodd y Blaid Lafur yn ôl o’r glymblaid, gan orfodi etholiad tra bod y rhyfel yn dal yn mynd ymlaen yn y dwyrain pell. Roedd trefnu i aelodau’r lluoedd arfod bleidleisio yn dipyn o gamp ac o ganlyniad nid oedd modd datgan y canlyniadau tan 26 Gorffennaf. Pan ddaeth y canlyniad, roedd yn dipyn o sioc.
Fel y Prif Weinidog a oedd wedi arwain Prydain drwy’r rhyfel, roedd disgwyl i Winston Churchill ennill ond, yn lle hynny, roedd y canlyniad yn fuddugoliaeth sylweddol i’r Blaid Lafur gyda 47.7% o’r bleidlais a 393 sedd. Roedd yn fandad aruthrol ac wedi galluogi’r llywodraeth newydd, dan arweiniad Clement Attlee, i gychwyn ar chwildroad gan gynnwys sefydlu’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol, gwladwriaeth les gynhwysfawr, cymorth cyfreithiol, diwygiadau addysg a gwladoli diwydiannau allweddol gan gynnwys glo, dur, rheilffyrdd, a chludiant llongau a ffyrdd. Dechreuodd y broses ddadwaddoli yn araf gyda rhaniad India a rhoddwyd lefel ddatganoli i Gymru trwy sefydlu Cyngor Cymru a Sir Fynwy.
Pamffled etholiad Plaid Lafur Sir Aberteifi, 1945 (Parliamentary Election addresses and leaflets 1941-1949, LLGC)
Prev
Next
Oherwydd cryfder y mudiad llafur yng Nghymru, roedd llawer o ddynion a menywod o Gymru wrth galon y llywodraeth newydd, ac mae llawer o archifau sy’n taflu goleuni ar ddrama a dadleuon y cyfnod yn rhan o’r Archif Wleidyddol Gymreig yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Gweinidogion
Roedd Aneurin Bevan yn Weinidog Iechyd a Thai. Er bod cytundeb trawsbleidiol ar ddarparu gofal iechyd, Bevan creodd y model o wasanaeth a reolir yn ‘genedlaethol’ ac a ariennir yn ganolog. Tra bod llawer o bapurau Bevan yn cael eu dal gan y Brifysgol Agored ac Amgueddfa Hanes y Bobl, mae papurau asiant Bevan, y Cynghorydd Ron Evans, yn cynnwys llawer iawn o ddeunydd diddorol.
Aneurin Bevan yng Nhorwen, 3 Hydref 192 (Casgliad Geoff Charles, LLGC)
Jim Griffiths yn agor gorsaf niwclear Trawsfynydd, 18 Hydref 1968 (Casgliad Geoff Charles, LLGC)
Prev
Next
Roedd Jim Griffiths yn Weinidog Yswiriant Gwladol, darn allweddol arall yn rhaglen ddiwygio’r llywodraeth. Yn ogystal â diwygio’r systemau diweithdra a phensiynau cyflwynodd Griffiths lwfans teulu a diwygiadau sylweddol i system iawndal anafiadau diwydiannol.
Roedd David Rees-Williams a gafodd ei ddyrchafu yn ddiweddarach yn Arglwydd Ogmore, yn dal i wasanaethu yn y fyddin pan drechodd yr Aelod Seneddol Ceidwadol yn Ne Croydon. Fe’i penodwyd yn Weinidog yn Swyddfa’r Trefedigaethau a theithiodd yn eang, gan gynghori ar ddiwygiadau a arweiniodd at fwy o hunan-lywodraeth ac annibyniaeth i wledydd yn ne Asia.
Mae’r Llyfrgell hefyd yn cadw papurau nifer o ASau a oedd yn rhan o grŵp Llafur 1945-50 yn y Senedd. Etholwyd Elwyn Jones yn AS dros Plaistow ym 1945 a gweithredodd fel Is-Gwnsler Prydeinig yn ystod Treialon Nuremberg, a bu’n arwain yr erlyniad yn erbyn Marshal Erich von Manstein ym 1948. Gwasanaethodd yn ddiweddarach fel Twrnai Cyffredinol Cymru a Lloegr ac Arglwydd Ganghellor Lloegr a Cymru.
Etholwyd George Thomas hefyd yn ystod tirlithriad etholiadol 1945 dros Orllewin Caerdydd. Yn ddiweddarach daeth yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Llefarydd Tŷ’r Cyffredin cyn cael ei ddyrchafu yn Arglwydd Tonypandy
Cynrychiolodd Tudor Watkins etholaeth wledig Aberhonddu a Sir Faesyfed rhwng 1945 a 1970 ac yn ystod y 1950au roedd yn gefnogwr cryf i Ymgyrch Senedd Cymru.
Roedd Goronwy Roberts yn un arall a enillodd ei sedd, Sir Gaernarfon, ym 1945. Roedd hefyd yn gefnogwr cryf i Ymgyrch Senedd Cymru ac yn ddiweddarach gwasanaethodd fel Gweinidog Gwladol yn Swyddfa Cymru ac yn nifer o rolau gweinidogol eraill.
Pamffled etholiad Tudor Watkins, Rhanbarth Seneddol Aberhonddu a Maesyfed, 1945 (Parliamentary Election addresses and leaflets 1941-1949, LLGC)
Pamffled etholiad Goronwy O. Roberts, 1945 (Parliamentary Election addresses and leaflets 1941-1949, LLGC)
Prev
Next
Ni etholwyd D Emlyn Thomas yn 1945 ond mewn isetholiad yn Etholaeth Aberdâr ym 1946. Yn ei araith gyntaf, siaradodd am iawndal i lowyr a anafwyd; pwnc y byddai rhaglen nawdd cymdeithasol y llywodraeth yn mynd i’r afael ag ef.
W. H. Mainwaring oedd AS Dwyrain Rhondda, ac yn wahanol i lawer o ASau Llafur yn etholiad 1945, dimond ennill o drwch blewin wnaeth oherwydd her gref gan y Comiwnyddion
Robert Richards oedd AS Wrecsam; yn ystod yr Ail Ryfel Byd roedd yn Bennaeth y Gwasanaeth Amddiffyn Sifil yng Ngogledd Cymru ac ym 1946, arweiniodd ddirprwyaeth seneddol i India.
Mewn ymateb i alwadau am sefydlu Ysgrifennydd Gwladol i Gymru sefydlodd llywodraeth Attlee bwyllgor ymgynghorol i Gymru. Ei gadeirydd cyntaf oedd swyddog undeb llafur Huw T Edwards, a ddaeth yn adnabyddus fel ‘Prif Weinidog answyddogol Cymru’ ac a roddodd gasgliad sylweddol o bapurau i’r Llyfrgell. Mae cofnodion swyddogol y cyngor hefyd yn cael eu cadw gan y Llyfrgell, ac maent yn cynnwys dogfennau sy’n ymwneud â’r penderfyniad i ddynodi Caerdydd fel Prifddinas Cymru ym 1955
Roedd Gordon MacDonald wedi bod yn AS Llafur dros Ince ond ymddiswyddodd ym 1942 i ddod yn Rheolwr Tanwydd a Phwer ar gyfer Swydd Gaerhirfryn, Swydd Gaer a Gogledd Cymru. Fodd bynnag, roedd ganddo rôl allweddol yn y llywodraeth o 1946, ond nid yn y DU. Fe’i penodwyd gan Atlee yn Llywodraethwr Newfoundland, a oedd ar y pryd yn wlad yn yr Ymerodraeth Brydeinig o dan fath o reol uniongyrchol. Roedd e’n gyfrifol am oruchwylio’r broses o gydffederasiwn â Chanada cyn dychwelyd i’r DU, gan gael ei ddyrchafu yn Arglwydd MacDonald o Gwaenysgor a gwasanaethu fel Tâl-feistr Cyffredinol. Mae’r papurau wrthi’n cael eu catalogio.
Deunydd Eraill
Mae casgliad y Llyfrgell o Cartwnau Illingworth yn cynnwys llawer yn ymwneud ag Etholiad Cyffredinol 1945 a Llywodraeth Lafur 1945-50, a rhai o ddaliadau effemera etholiadau’r Llyfrgell wedi’u digideiddio’n ddiweddar. Gellid pori anerchiadau Llafur, Y Ceidwadwyr, Y Rhyddfrydwyr, Plaid Cymru ac Ymgeiswyr Annibynnol ar ein gwefan.
Un noson, wrth geisio cysgu, clywais sŵn hudolus tu allan i’m ffenestr. Troellwr efallai? Ni wn, ond dechreuais feddwl am adar mewn chwedloniaeth a cherddoriaeth fel ei gilydd.
Gosodiad cerddorol yw ‘King David’ Herbert Howells o gerdd wych Walter De La Mare sy’n sôn am dristwch y Brenin Dafydd. Galwodd am gerddoriaeth cant o delynau ond ni allai eu sŵn melys ei ryddhau o’i felan. Yna, aeth i’r ardd a chael ei daro gan dristwch cân yr eos yng ngolau’r lloer ac wrth ymgolli yn ei chân drist fe ddiflannodd ei dristwch ei hun. Mae adar yn gwneud cymwynas debyg yng ngwaith Arwel Hughes, ‘Adar Rhiannon’.
'Birds' gan Dutch School (18fedG). Priodoledd: Lady Lever Art Gallery; http://www.artuk.org/artworks/birds-102492
Prev
Next
Caiff y gwcw ei phig i mewn i alawon gwerin swynol fel ‘Daw hyfryd fis …’ a chlywir ei deunod clir yng ngweithiau cyfansoddwyr blaenllaw fel Handel a Beethoven hefyd. Llais y gwanwyn a llais o fyd y meirw ydoedd i hen feirdd Siapan a chofnodir y ddeuoliaeth hon yng ngherddoriaeth Oliver Knussen, ‘O hototogisu’.
Meddyliais droeon fod cri afieithus gwenoliaid duon fel sŵn plant yn chwarae a diddorol felly oedd gweld cyfeiriad yn llyfr Peter Tate, ‘Flights of fancy’, at hen ofergoel yr ‘Inuit’ a’r Rwsiaid mai ysbrydion plant a gollwyd oedd gwenoliaid.
Yn y byd real, prin yw’r bobl fyddai’n ymddiried mewn aderyn i gludo neges drostynt ond dyna a wna cariadon mewn alawon gwerin e.e. ‘Aderyn du a’i blufyn sidan’, ac yng ngherddoriaeth ffilm John Williams, ‘Hedwig’s theme’, darlunir tylluan y dewin Harry Potter sy’n cludo’r post yn ei phig.
Mae alarch yn canu cyn ei farwolaeth, yn ôl yr hen draddodiad. Dywed Peter Tate fod Aristotle wedi sôn am hyn ac â ymlaen i ddyfynnu un o fadrigalau Orlando Gibbons:
“The silver swan, who living had no note,
When death approach’d, unlocked her silent throat”
Yn ôl Tate, cadwyd y traddodiad yn fyw gan y sõolegydd blaenllaw, Daniel Giraud Elliot, a ddisgrifiodd weld alarch yn cael ei saethu yn 1898. Sythodd adenydd yr alarch yn yr awyr, meddai, ac er syndod i bawb, dechreuodd wneud synau gwylofus a cherddorol – weithiau fel pe bai’n ceisio mynd drwy nodau wythawd yn dawel. Cyfansoddodd Fanny Mendelssohn ddarn godidog am gân olaf yr alarch.
Adelina Patti [186-]
Prev
Next
Byddwn wrth fy modd yn clywed cyngerdd o’r gerddoriaeth Gymreig a ysbrydolwyd gan adar e.e. yr alawon gwerin yn ogystal â cherddoriaeth gan gyfansoddwyr fel Dilys Elwyn-Edwards a Rhian Samuel.
Mae codi arian ar gyfer prosiectau cerddorol (fel unrhyw brosiect arall) bob amser yn anodd. Efallai y gallwn elwa o astudio technegau busnes y gantores opera Adelina Patti. Pan fyddai unigolyn penodol yn dod mewn i’w hystafell byddai ei pharot anwes yn sgrechen “Cash! Cash!
Mae adeilad Llyfrgell Genedlaethol Cymru wedi bod ar gau ers wythnosau bellach, ond a wyddoch chi fod modd ymweld yn rhithiol ag un o brif sefydliadau Cymru ar eich ffôn symudol neu dabled?
Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Yn 2017 gwahoddwyd y Llyfrgell Genedlaethol i gydweithio gyda chwmni Google i greu taith ar gyfer ap Google Expeditions. Dyma adnodd sy’n addysgu plant am lefydd arwyddocaol ar draws y byd trwy ddarparu ymweliadau rhithiol. Roedd y prosiect yma’n garreg filltir bwysig i’r cwmni, gan mai dyma oedd y tro cyntaf i Google Expeditions greu taith Gymraeg.
Logo Google
Logo Google Expeditions
Bu cynrychiolwyr Google Arts and Culture yn cynnal trafodaethau gydag uned Mynediad DigidoI a Gwasanaeth Addysg y Llyfrgell er mwyn cadarnhau cynnwys ymweliad rhithiol â Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Cytunwyd y dylai’r daith gyflwyno deunyddiau sy’n cynrychioli casgliadau helaeth y Llyfrgell, ac sy’n cynnig blas o hanes a diwylliant Cymru, yn ogystal â dangos gofodau amrywiol y tu mewn i’r adeilad.
Google Expeditions drwy VR
Google Expeditions ar eich ffôn
Google Expeditions ar eich tabled
Er mwyn i ddefnyddwyr werthfawrogi effaith yr ymweliad rhithiol yn llawn mae angen iddynt wisgo penwisg VR, ond mae modd mwynhau’r profiad ar dabled neu ffôn symudol heb y benwisg hefyd.
Mae’n bosib edrych o amgylch gofodau yn y Llyfrgell – mae pob golygfa yn 360º – a thrwy glicio ar POI (Points of Interest), gall y defnyddiwr ddysgu mwy am y sefydliad, yr adeilad neu eitemau o’r casgliadau.
Ystafell Ddarllen y Gogledd yn LlGC
Gwybodaeth am Ystafell Ddarllen y Gogledd yn Google Expeditions
Ystafell Ddarllen y Gogledd yn Google Expeditions
Mae pob taith yn cynnwys testun sy’n llawn ffeithiau am y lle dan sylw, ac y mae’n herio’r gwyliwr â chwestiynau perthnasol Er mwyn gwneud yn siwr fod yr adnodd yn addas i ddisgyblion gwahanol oedrannau, rhaid oedd gwahaniaethu gyda chwestiynau haws i blant iau a rhai anos i blant hŷn. Mae gan athro fynediad at yr atebion, heb i’r disgyblion fedru eu gweld.
Gwybodaeth am Fapiau Degwm
Gwybodaeth am awdl
Gwybodaeth am Gadwraeth
Daethpwyd ag offer draw o’r Unol Daleithiau i gynhyrchu delweddau o ofodau’r Llyfrgell, ac er mai dim ond am brynhawn y bu’r cwmni yn ffilmio, cymrodd y gwaith o bwytho’r golygfeydd digidol at ei gilydd yng Nghaliffornia, ynghyd â pharatoi’r testun a’r cwestiynau yn y Llyfrgell, ddyddiau lawer.
Mae’r adnodd yn galluogi plant ym mhen draw’r byd i weld Llyfrgell Genedlaethol Cymru, ond mae’r Gwasanaeth Addysg wedi defnyddio’r adnodd hefyd i gyflwyno’r Llyfrgell a’i chasgliadau i ddisgyblion yng Nghymru, fel y gwelir yma mewn gweithdy yn Ysgol Gymunedol Trimsaran.
Ysgol Gymunedol Trimsaran
Ysgol Gymunedol Trimsaran
Ysgol Gymunedol Trimsaran
I ymweld â Llyfrgell Genedlaethol Cymru ar Google Expeditions, bydd angen i chi lwytho ap Google Expeditions am ddim o Google Play neu App Store. Wedi i chi lwytho’r ap ar eich dyfais mae modd chwilio am deithiau gan ddefnyddio’r syllwr o fewn yr ap. Chwiliwch am Llyfrgell Genedlaethol Cymru am y daith yn Gymraeg neu The National Library of Wales am y daith yn Saesneg, a dilynwch y cyfarwyddiadau.
Un o brif swyddogaethau’r Gwasanaeth Addysg yw hwyluso mynediad addysgwyr a dysgwyr at gasgliadau’r Llyfrgell Genedlaethol, boed yn gopiau digidol arlein neu’n weithdai yn yr adeilad. Felly, yn ystod cyfnod pan nad oes modd i ni groesawu disgyblion i’r Llyfrgell, mae’r Gwasanaeth Addysg wedi bod yn creu adnoddau digidol – ac yn amlygu darpariaethau sy’n bodoli’n barod – fel y gall addysgwyr barhau i ddefnyddio’r casgliadau cenedlaethol o bell.
Bellach mae nifer o adnoddau wedi cael eu cyhoeddi ar Hwb, platfform digidol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer dysgu ac addysgu yng Nghymru. Ymhlith y deunyddiau a gyhoeddwyd gan y Llyfrgell Genedlaethol – ynghyd ag adnoddau a gyflwynwyd mewn partneriaeth â sefydliadau eraill – mae E-lyfrau, cynlluniau gwersi, cyflwyniadau a thasgau. Mae staff y Gwasanaeth Addysg yn ymchwilio a dehongli deunyddiau yng nghasgliadau’r Llyfrgell er mwyn creu adnoddau a fydd yn cynorthwyo disgyblion i ddysgu a deall amrywiaeth o bynciau a sgiliau. Dyma ddolenni i ddetholiad bach ohonynt:
Yn ogystal â chyflwyno adnoddau ar Hwb, trwy gyflwyno dolenni ar wefan y Llyfrgell mae’r Gwasanaeth Addysg yn hwyluso mynediad at rannau o’r casgliadau all gefnogi addysgu yn y dosbarth neu arlein, a gwelir enghreifftiau o’r rhain isod:
Y Gwasanaeth Addysg: Defnyddio’r casgliad digidol" … yn ystod cyfnod pan nad oes modd i ni groesawu disgyblion i’r Llyfrgell, mae’r Gwasanaeth Addysg wedi bod yn creu adnoddau digidol – fel y gall addysgwyr barhau i ddefnyddio’r casgliadau cenedlaethol o bell."I ddysgu mwy, darllenwch ein cofnod blog diweddaraf – https://blog.llyfrgell.cymru/y-gwasanaeth-addysg-defnyddior-casgliad-digidol/
Am fwy o fanylion ynglŷn â gwaith y Gwasanaeth Addysg mae croeso i chi gysylltu’n uniongyrchol gyda Swyddogion Addysg y Llyfrgell ar yr ebost / rhifau canlynol: addysg@llgc.org.uk
01970 632988 / 01970 632913
Naw can mlynedd yn ôl, ym mis Mai 1120, trosglwyddwyd esgyrn Dyfrig, sant o’r chweched ganrif, o Enlli a’u hailgladdu yn Llandaf, lle ‘roedd yr esgob Urban wrthi’n ailadeiladu a helaethu’r eglwys i adlewyrchu beth oedd, yn ei dyb ef, ei phriod parch. Fel esgob Llandaf, ‘roedd Urban yn hawlio awdurdod dros bob eglwys a gysegrwyd i esgobion gwreiddiol a nawddseintiau Llandaf, sef Dyfrig, Teilo ac Euddogwy, ac fe gododd hyn anghydfod rhyngddo fe ac esgobion Tŷ Ddewi a Henffordd, yr oeddent yn israddol iddo yn ei lygaid ef. Bwriad trosglwyddo creiriau Dyfrig i Landaf oedd i gryfhau achos Urban, ond canolbwynt ei ymgyrch oedd Liber Landavensis, Llyfr Llandaf, sydd yn un o drysorau’r Llyfrgell erbyn hyn. Trwy hon, cawn weld sut y chwaraeodd honiadau uchelgeisiol Urban ran pwysig mewn ailddiffinio nid yn unig yr eglwys yng Nghymru ond ei pherthnasau gyda’r eglwys yn Lloegr a hefyd gyda’r pab.
Rhoddwyd cynnwys y llawysgrif at ei gilydd gyda’r bwriad o ddangos bod Llandaf yn meddu ar statws archesgobaethol, bod awdurdod uniongyrchol ganddi dros yr eglwys o’r Tywi hyd y Gwy (ardal cyfatebol yn fras i hen deyrnas Morgannwg) a bod ei thraddodiad yn ddi-dor ers Dyfrig, gan feddiannu traddodiadau eglwysi eraill yn y broses o wneud hyn. Mae hi’n dyddio rhwng tua 1120 a marwolaeth Urban ym 1133 (er yr ychwanegwyd deunydd eraill wedyn), ac ymhlith ei chynnwys y mae Efengyl Mathew Sant, ‘Bucheddau’ Dyfrig, Teilo, Euddogwy a saint eraill, ‘Braint Teilo’ yn Lladin ac yn Gymraeg, hanes sefydlu Llandaf, rhestr o’i hesgobion, a chopiau anghyflawn neu llygredig o siarteri rheolwyr seciwlar yn rhoi tiroedd i Landaf o’r chweched ganrif hyd yr unfed ganrif ar ddeg. Mae rhywfaint o ddeunydd cyfoes hefyd, yn cynnwys copi o’r cytundeb a wnaethpwyd ym 1126 rhwng Urban a Robert o Gaerloyw, arglwydd Morgannwg, yn atal ymosodiadau ar feddiannau bydol yr esgobaeth. Fel arfer yn achos propaganda, mae Liber Landavensis yn cynnwys cymysgedd o ffaith, ensyniad a ffuglen sydd yn aml yn anodd i’w dadblethu.
Delwedd efydd Crist ar glawr y llawysgrif; dim ond y clawr hwn sy’n goroesi o’r cloriau derw gwreiddiol. Cysylltiwyd y ddelwedd â’r clawr, yn ôl pob tebyg, yn fuan ar ôl iddi gael ei gwneud yn Lloegr yng nghanol y drydedd ganrif ar ddeg. Cedwir y cloriau ar wahân erbyn hyn.
ff. 5 o Liber Landavensis
Prev
Next
Ymatebodd Tŷ Ddewi trwy greu ei phropaganda ei hun, gan honni statws archesgobaethol dros Gymru gyfan a chan adolygu ‘Buchedd Dewi’ Rhigyfarch o’r unfed ganrif ar ddeg fel bod Dewi yn mynd yn uwchradd i Deilo a bod unrhyw gyfeiriad at ei gysegru gan Ddyfrig yn cael ei ddileu, ond nid yng Nghymru y penderfynwyd y mater. Golygai grym cynyddol yr eglwys Eingl-Normanaidd a’r pabaeth diwygiadol bod cydnabyddiaeth y pab ac archesgob Caergaint yn allweddol i lwyddiant achos Llandaf, a mae’r llawysgrif yn dogfennu yn ofalus sut yr aeth Urban ati i geisio cyflawni hyn. ‘Roedd arno ddyled i’r Normaniaid am gael ei swydd; o gael ei benodi gan Harri I a’i gysegru gan yr archesgob Anselm ym 1107, ‘roedd e’n un o’r esgobion cyntaf yng Nghymru i gael ei sefydlu gan awdurdodau tu allan i Gymru, a fe oedd yr un cyntaf y gwyddwn iddo dyngu llw o ufudd-dod i Gaergaint. Mae Liber Landavensis yn adlewyrchu’r realaeth newydd hon, gan honni (yn anghywir) ym ‘Muchedd’ Euddogwy bod Llandaf wedi bod yn ostyngedig i Gaergaint ac yn ufudd i frenhinoedd Lloegr ers amser Awstin Sant, a bod ei harferion yr un fath ag eiddo’r Saeson. Yn yr un modd, ‘roedd gweithgareddau Urban mewn materion eglwysig ar lefel Ewropeaidd yn beth newydd i esgob o Gymru. Mynychodd Gyngor Rheims ym 1119, lle apeliodd am y tro cyntaf i’r pab Calixtus II i gydnabod statws Llandaf; derbyniodd y Cardinal John o Crema, legad cyntaf y pab y gwyddwn iddo ymweld â Chymru, ym 1125; mynychodd Gynghorau San Steffan ym 1125 a 1127, a cymerodd ran mewn cysegru esgobion yn Lloegr; aeth â’i anghydfod gyda Tŷ Ddewi at lys y pab yn bersonol ym 1128 a 1129; a fe farwodd yn yr Eidal tra’n dilyn achos arall. Mae Liber Landavensis yn cofnodi hyn i gyd o’r bron, yn cynnwys copiau o lythyron y pabau a hanesion am y Cynghorau ac am deithiau Urban i Rufain.
Calonogwyd Urban gan ddyfarniad dros dro o’i blaid gan y pab Honorius II ym 1128, ond collodd ei achos yn y pen draw. ‘Roedd e wedi bod yn ymhongar – nid oedd Llandaf wedi bod yn eglwys o bwys ond ers rhyw ganrif, ac Urban ei hun oedd y cyntaf o esgobion Morgannwg i ddefnyddio teitl esgob Llandaf – ond ‘roedd e wedi gwneud gwahaniaeth arwyddocaol. O ganlyniad i’w uchelgais, enillodd Tŷ Ddewi yr anghydfod am ffiniau a sefydlodd ei hun fel y prif esgobaeth yng Nghymru, tynhaodd Caergaint ei gafael ar esgobaethau Cymru, a rhoddwyd hwb newydd i eglwyswyr Lloegr i fynd â’u cwynion at lys y pab. Mae Liber Landavensis yn tystio i weledigaeth Urban, a’i fethiant hefyd.
Mae copi digidol o’r llawysgrif ar gael ar wefan y Llyfrgell, yn datgelu testun nad oedd yn weladwy cyn i’r gyfrol gael ei hailrwymo yn 2007.
Dr David Moore (Archifydd)
Llun: Delwedd efydd Crist ar glawr y llawysgrif; dim ond y clawr hwn sy’n goroesi o’r cloriau derw gwreiddiol. Cysylltiwyd y ddelwedd â’r clawr, yn ôl pob tebyg, yn fuan ar ôl iddi gael ei gwneud yn Lloegr yng nghanol y drydedd ganrif ar ddeg. Cedwir y cloriau ar wahân erbyn hyn.
Yn ystod yr amser heriol sydd ohoni, mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn parhau i warchod trysorau cenedlaethol Cymru. Yn ogystal, mae technoleg wedi ein galluogi i ddarparu mynediad i’n casgliadau; at ddibenion ymchwil, addysg, ac ysbrydoliaeth, fel y gall pawb eu mwynhau o adref!
Fodd bynnag, y tu ôl i lenni adeilad y Llyfrgell, mae ein casgliadau’n parhau i gael eu gwarchod mewn ffordd hynod ymarferol!
Er bod y rhan fwyaf o staff y Llyfrgell yn medru gweithio o’u cartrefi yn ystod y cyfnod hwn, ni ellir dweud yr un peth am ein staff diogelwch ymroddedig – sy’n parhau i amddiffyn ein heitemau helaeth ac amrywiol, bob awr o’r dydd , o du fewn i’r Llyfrgell yn Aberystwyth.
Mae Paul Ingram, o dîm diogelwch Llyfrgell Genedlaethol Cymru, yn rhoi cipolwg i ni o sut mae gwaith wedi parhau y tu mewn i furiau’r Llyfrgell:
“Mae ein gweithdrefnau diogelwch o ddydd i ddydd yn parhau. Mae nifer helaeth o bwyntiau diogelwch ledled yr adeilad, fel bod pob ardal o’r Llyfrgell yn cael eu cadw o dan wyliadwriaeth gyson. Yn ogystal, mae’r tîm yn gwirio ac yn rheoleiddio’r lefelau tymheredd a lleithder, er mwyn diogelu ein casgliadau gwerthfawr rhag unrhyw fygythiadau amgylcheddol.”
Pan ofynnwyd iddo am unrhyw newidiadau i weithdrefnau yn ystod y cyfnod ynysi, dywedodd Ingram:
“Mae cadw at lefelau glendid safonol wedi bod yn rhan o gyfrifoldebau allweddol y tîm erioed. Ymhlith ein blaenoriaethau y mae cynnal yr adeilad i safon mor uchel â phosibl, at ddibenion gofal casgliadau a diogelwch staff ac ymwelwyr. Fodd bynnag, nid yw’n syndod bod y cyfnod hwn wedi cynyddu ein hymwybyddiaeth ymhellach o lendid, yn enwedig o ran cyswllt pobl â’i gilydd. Rwy’n siŵr, fel llawer o sefydliadau, fod y gair ‘sanitise’ wedi dod yn rhan o’n geirfa ddyddiol!”
Mae’r tîm hefyd wedi wynebu rhai heriau newydd oherwydd epidemig Covid-19, fel yr eglura Ingram:
“Yr unig her wirioneddol rydyn ni wedi dod ar ei thraws yw amserlennu shifftiau staff. Bydd rhai aelodau o’n tîm, am amrywiol resymau, yn hunan-ynysu am gyfnod hir. O ganlyniad, mae aelodau iau o’r tîm yn benodol, wedi bod yn gweithio oriau estynedig, gan ysgwyddo cyfrifoldebau newydd. ”
Fodd bynnag, mae’r cyfnod wedi arwain at rai canlyniadau positif hefyd:
“Mae’r cyfnod hwn yn sicr wedi cynyddu’r ymdeimlad o dîm o fewn yr uned, sy’n eironig gan ein bod yn ymbellhau’n gymdeithasol yn ystod ein sifftiau!
“Rydym yn falch iawn o’n gwaith, sy’n sicrhau bod holl drysorau cenedlaethol y Llyfrgell yn cael eu diogelu yn ystod yr amser heriol hwn.”
Mewn hen lawysgrif yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru mae trysorfa o broffiliau troseddol a myg-shots sy’n rhoi cipolwg hynod ddiddorol inni ar fywyd yng Nghanolbarth Cymru ar diwedd y 19eg a dechrau’r 20fed ganrif.
Er ein bod wedi arfer gweld ffotograffiaeth portread o’r cyfnod hwn, mae mabwysiadu ffotograffiaeth gan yr heddlu yn eu cofnodion yn golygu ein bod yn cael cipolwg prin ar fyd rhai o’r pobol tlotaf, mwyaf anobeithiol ac weithiau’n fradwrus mewn cymdeithas.
Dyma fy neg proffil gorau.
Walter Chambers
Prev
Next
Disgrifiodd Walter Chambers, 19 oed, ei hun fel garddwr o Nottingham. Yn byw yn ddigartref, fe wnaeth ddwyn cot o brethynnwr ar y Stryd Fawr, Aberystwyth ym mis Tachwedd 1904. Awr yn ddiweddarach fe aeth at heddwas gan cyfaddef ei drosedd ac ildio ond cafodd ychydig o gydymdeimlad. Cafodd ei garcharu a’i ddedfrydu i 21 diwrnod o lafur galed.
Anne Williams
Prev
Next
Ymrwymodd Anne Williams o Abertawe yn Llambed yn 1905 i fis o lafur galed am drin arian wedi’i ddwyn. A nid yw’n edrych yn hapus.
Thomas Taylor
Prev
Next
Llafurwr wrth eu grefft oedd Thomas Taylor. Ymrwymodd i 2 fis o lafur galed ym 1907 am ddwyn pâr o sliperi. Er mae trosedd bach oedd hyn, ysgrifennodd yr heddlu ddisgrifiad manwl o Taylor. Roedd yn 5 troedfedd 3 ⅜ modfedd, gyda gwallt brown a llygaid glas. Mae ganddo sawl tatŵ angor a a chreithiau ar ei ddwylo, ynghyd â man geni uwchben ei teth chwith a chraith o ferw o dan ei ben-ôl chwith.
Elizabeth Boswell
Prev
Next
Mae’r llun teimladwy hwn yn dangos jipsan o’r enw Elizabeth Boswell, a gafodd ddirwy am ddwyn o Westy yn Aberystwyth ym mis Mawrth 1900.
James Harries
Prev
Next
Roedd gan James Harries gyfres o euogfarnau am ladrad mân yn rhychwantu dros ddegawd. Mae ei achos llys yn y Llanilar Petty Sessions ym 1903 yn nodedig am fod y tro cyntaf i olion bysedd gael eu defnyddio fel tystiolaeth yn Sir Aberteifi, ar ôl i’r heddlu lleol weithio gydag Scotland Yard i gysylltu Harries â nifer o ladradau o amgylch y wlad.
Sarah Mary Edwards
Prev
Next
Roedd gan Sarah Mary Edwards, 18 oed o Pennal lygaid cyll a gwallt brown ac roeddent yn 4 troedfedd o daldra. Dedfrydwyd i lafur galed am ddwyn sawl eitem o ddillad.
John Edward Davies
Prev
Next
Gweithiodd John Edward Davies o Four Crosses, fel porthor ar Reilffordd Cambria ym 1899. Gan ei fod yng ngofal y cerbyd bagiau, fe wnaeth ddwyn ‘llawer iawn’ o emwaith ar y daith rhwng Aberystwyth a Birmingham yn ystod mis Medi 1899. Yn fuan cafodd ei ddal a’i ddedfrydu i 6 mis o lafur galed.
Kate McCarthy
Prev
Next
Dedfrydwyd Kate McCarthy o Lerpwl a dau gynorthwyydd i 14 diwrnod o lafur galed am ddwyn dillad o Aberystwyth.
William Jarvis
Prev
Next
Rhoddwyd un o’r cosbau cryfach a gofnodwyd yn y gofrestr i William Jarvis, 22 oed. Wedi’i ddedfrydu i 12 mis o lafur galed ym 1899 am ddwyn, roedd wedi bod yn rhydd am ddim ond ychydig fisoedd pan gafwyd ef yn euog o fyrgleriaeth yn Llambed a’i ddedfrydu i 3 blynedd o penyd-wasanaeth. Mae’r gofrestr yn dangos iddo droseddu eto ar ôl iddo gael ei ryddhau, gyda ddedfrydau am lafur galed ar sawl achlysur.
John Smythe
Prev
Next
Ymrwymodd John Smythe, peintiwr 65 oed i 7 diwrnod o lafur galed ym 1879 am ddwyn hwyaden o Llanychaearn.
Mae Cofrestr Troseddwyr Heddlu Swydd Aberteifi wedi’i digideiddio a gellir ei harchwilio’n llawn ar wefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Mae’r holl luniau o’r llawysgrif hefyd wedi’u rhannu’n agored ar Comin Wikimedia a gellir eu harchwilio yma.
Er bod drysau adeilad Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth ar gau am gyfnod, ar-lein rydym mor agored ag erioed ac mae dal llawer y gallwch ei wneud o adref trwy ddefnyddio ein casgliad gwych o adnoddau ar-lein.
Dros yr 20 mlynedd diwethaf, mae’r Llyfrgell wedi bod yn brysur yn digideiddio ei chasgliad, sydd wedi arwain at dros 5 miliwn o adnoddau digidol sydd ar gael am ddim ar wefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Mae’r casgliadau sydd ar gael yn cynnwys:
llyfrau
llawysgrifau
archifau
mapiau
lluniau
ffotograffau
felly mae digon ar gael i ddifyrru neu ddysgu beth bynnag sydd o ddiddordeb i chi.
Efallai yr hoffech chi ddefnyddio’r amser hwn i wneud rhywfaint o ymchwil hanes teulu?
Dyma ychydig o ffyrdd y gallwn ni helpu:
Cyngor arbenigol ar sut i ddechrau eich ymchwil Hanes Teulu
Chwiliwch am eich hynafiaid ymhlith yr 1.1 miliwn o dudalennau o Bapurau Newydd Cymru. Pwy a ŵyr pa straeon cudd y dewch chi o hyd iddynt ymhlith y 15 miliwn o erthyglau sy’n dyddio o 1804 i 1919!
Efallai bod gennych chi ddiddordeb mewn darganfod mwy am eich tŷ neu’ch ardal leol?
Yma gallwch chwilio a phori dros 300,000 o gofnodion o Fapiau Degwm Cymru. Gallwch weld y mapiau eu hunain a’r dogfennau pennu cysylltiedig a’u cymharu â mapiau mwy modern. Pwy oedd yn berchen ar eich tŷ, sut y defnyddiwyd y tir yn y gorffennol – mae’r cyfan ar wefan Lleoedd Cymru.
Mae yna hefyd 1.2 miliwn o dudalennau o Gylchgronau Cymru yn dyddio rhwng 1735-2007 i’ch helpu gydag ymchwil hanes lleol. Porwch trwy 450 o gyfnodolion gwahanol i weld beth allwch chi ei ddarganfod am eich ardal leol.
Ydych chi’n dysgu o gartref am y tro cyntaf?
Rydyn ni’n gallu helpu!
Mae Gwasanaeth Addysg y Llyfrgell yn cynnig llawer o adnoddau addysgol am ddim. Mae’r adnoddau, sydd ar gael ar dudalennau’r Gwasanaethau Addysg a Hwb, yn ymdrin ag ystod eang o bynciau, o Dywysogion Cymru i’r Ail Ryfel Byd, i gelf ac ysbrydoli creadigrwydd.
Ac yn ystod amser chwarae, beth am roi cynnig ar yr Her Adeiladu Digidol ac ail-greu Llyfrgell Genedlaethol Cymru gan ddefnyddio Minecraft, Lego neu unrhyw gêm floc arall! Bydd fideos, cynlluniau llawr, dimensiynau a lluniau, i gyd ar gael ar Hwb, yn eich helpu ar hyd y ffordd.
Wedi cael digon o ymchwil a dysgu? Ymlaciwch gyda’r Llyfrgell Genedlaethol!
Porwch trwy ein casgliadau amrywiol.
Gadewch i’n gweithiau celf hardd eich ysbrydoli! Chwiliwch ein Catalog [darganfod.llyfrgell.cymru] neu bori bron i 2000 o weithiau celf o’n casgliadau trwy wefan ArtUK.
Dihangwch am ychydig gyda’r hen ffotograffau neu ffilmiau rydym yn eu cynnig am ddim ar-lein.
Chwiliwch ein casgliad ffotograffig trwy ein Catalog neu porwch drwy ddetholiad ar ein Horiel Ddigidol.
Mae’r posibiliadau’n ddiddiwedd, a beth bynnag sydd o ddiddordeb i chi, rydych chi’n siŵr o ddarganfod rhywbeth i’ch addysgu neu ddifyrru. Ewch i’n tudalen Adnoddau’r Llyfrgell i weld rhestr lawn o’r hadnoddau sydd ar gael i chi gartref.
Mae 2020 yn flwyddyn canmlwyddiant yr artist graffig a gwneuthurwr posteri Paul Peter Piech, ac yma yn y Llyfrgell Genedlaethol mae’r casgliad mwyaf o flociau leino Piech, yn ogystal â chasgliad mawr o’i bosteri a’i brintiau unigryw.
Ganwyd Piech yn Brooklyn, Efrog Newydd ym 1920, ond treuliodd y rhan fwyaf o’i yrfa broffesiynol ym Mhrydain. Dros bum degawd cynhyrchodd brintiau trawiadol yn ymwneud â themâu cymdeithasol, gwleidyddol, llenyddol a cherddorol gan gyfuno llythrennu sgwarog gyda gwaith celf lliwgar a beiddgar i greu steil hollol unigryw.
R S Thomas, Paul Peter Piech
Prev
Next
Yn ystod yr 1980au symudodd Piech i Gymru, ble parhaodd i weithio fel rhan o’r byd celf Cymreig. Cofleidiodd yr iaith a’r diwylliant gan droi ei argraffiadau o Gymru a’i phobl yn bosteri trawiadol.
D J Williams, Paul Peter Piech
Prev
Next
Mae dylanwad llenyddiaeth yn amlwg yn ei waith, ac yn aml defnyddia eiriau’r awduron a’r beirdd hynny a’i hysbrydolodd i gyfleu ei farn a’i werthoedd personol. Mae’n amlwg i’r cyfnod a dreuliodd yng Nghymru ddylanwadu’n fawr arno, a phortreadodd rhai o lenorion amlycaf Cymru. Tueddai i ganolbwyntio ar y rheiny a oedd â ffocws cymdeithasol, gwleidyddol neu ddychanol i’w gwaith.
Blog i gyflwyno gwaith a chasgliadau Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Yn sgil natur bersonol blogiau, polisi'r Llyfrgell yw cyhoeddi postiadau yn yr iaith wreiddiol yn unig. Cyhoeddir yr un faint o bostiadau yn y ddwy iaith, ond nid yr un blogiau ydynt. Am gyfieithiad bras gellir darllen y blog drwy ddefnyddio system gyfieithu megis Google Translate.
![Adelina Patti [186-]](https://blog.llyfrgell.cymru/wp-content/uploads//2020/06/Patti.png "Adelina Patti [186-]")
