Brenin y Cennin Aur

Ganed Mansel Treharne Thomas, OBE ger Tylorstown yn y Rhondda Fach yn 1909. Byddai’n tyfu i fod yn un o gyfansoddwyr mwyaf Cymru, trefnwr cerddoriaeth, arweinydd, hyrwyddwr cerddoriaeth a pherfformwyr Cymreig.

 Yn bymtheg oed enillodd Mansel ysgoloriaeth gerddoriaeth i astudio yn yr Academi Gerdd Frenhinol ,o dan y cyfansoddwr Benjamin Dale. Pan yn fyfyriwr cyfansoddodd ei ddarn cyntaf o bwys, sef y Cennin Aur / Daffodils (ar ôl 4:30 m) a ysgrifennwyd ar gyfer Côr Meibion Pendyrus yn yr 1920au. Cyhoeddwyd ei fersiwn ar gyfer côr cymysg yn 1939 gan Cwmni Cyhoeddi Gwynn, a byddai’n dod ag enwogrwydd mawr iddo.

Cyfansoddodd Mansel dros 150 o weithiau ar gyfer llais unigol yn ystod ei oes, gan gynnwys Caneuon y Misoedd a Môr. Fel cymaint o’i gyfoedion, byddai ysbrydoliaeth yn dod o farddoniaeth a chaneuon gwerin traddodiadol. Efallai fe’i cofir orau am ei gyfansoddiadau a’i drefniadau ar gyfer corau, ond mae hefyd wedi cyfansoddi a threfnu darnau offerynnol unigol, deuawdau a duet, ensembles, cerddorfa a bandiau.

Yn 1936, ymunodd Mansel Thomas ag Adran Gerdd newydd y BBC yng Nghaerdydd fel cynorthwyydd cerdd ac fel dirprwy arweinydd Cerddorfa Gymreig y BBC. Ar ôl cwblhau gwasanaeth rhyfel, dychwelodd fel Prif Arweinydd y gerddorfa. Erbyn 1950 byddai’n Bennaeth Cerddoriaeth, y BBC yng Nghymru. Defnyddiodd y swydd newydd i hyrwyddo cerddoriaeth Gymreig ac artistiaid o Gymru ar y radio a’r teledu.

Byddai natur y gwaith a phoblogrwydd cynyddol y cyfryngau’n golygu bod ei amser ar gyfer cyfansoddi yn brin. Gyda hyn mewn golwg, penderfynodd gymryd ymddeoliad cynnar yn 1965 er mwyn neilltuo mwy o’i amser i gyfansoddi.

Yn ystod y cyfnod hwn, cyfansoddodd y rhan fwyaf o’i waith, gan gynnwys ei Rhapsody for a Prince, a gomisiynwyd ar gyfer Arwisgiad Tywysog Cymru, yng Nghastell Caernarfon, yn 1969; hefyd Y Bardd, yn seiliedig ar ddarn R. Williams Parry ‘Englynion Coffa Hedd Wyn’.

Priododd y sielydd Megan Lloyd, yn 1939, ac roedd ganddynt ddwy ferch, Grace a Siân, a fyddai’n ymddangos yn ei ddarnau syml i blant. Yn dilyn strôc fawr yn 1979, roedd ei allu i gyfansoddi wedi dioddef yn sylweddol.

Yn dilyn ei farwolaeth ym 1986 sefydlwyd Ymddiriedolaeth Mansel Thomas gyda’r nod o gasglu a threfnu holl lawysgrifau hysbys y cyfansoddwr, a chyhoeddi gwaith oedd heb ei gyhoeddi. Trwy haelioni’r ymddiriedolaeth, mae llawysgrifau gwreiddiol y cyfansoddwr wedi’u hadneuo’n barhaol yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

Mae’r archif yn cael ei gatalogio ar hyn o bryd fel rhan o waith Yr Archif Gerddorol Gymreig, a bydd ar gael yn y flwyddyn newydd.

Robert Evans
Swyddog Prosiect Yr Archif Gerddorol Gymreig

Tagiau: Mansel Treharne Thomas, Yr Archif Gerddorol Gymreig