Anthem i’r Wladfa?

Darganfyddwyd y cân ar diwedd hen pamffled o 1875

Mae eleni’n nodi 150 mlynedd ers i’r Gymru hwylio i Batagonia yn Ne America i chwilio am fywyd gwell. I ddathlu sefydliad Y Wladfa mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru wedi curadu arddangosfa o’r enw ‘Gwladfa’ sy’n cynnwys archifau, llawysgrifau, ffotograffau a gweithiau celf o gasgliadau’r Llyfrgell. Mae’r arddangosfa hefyd yn cynnwys Beibl Cymraeg a gludwyd i Batagonia ar fwrdd y Mimosa ym 1865. Fel Wicipediwr Preswyl yn y Llyfrgell rwyf wedi bod yn gweithio ar ddigwyddiad ‘Golygathon’ i wella cynnwys Wicipedia sy’n ymwneud â’r Wladfa, a hefyd , ar y cyd â Chasgliad y Werin Cymru, i wahodd y cyhoedd i rannu hen ddogfennau a lluniau yn ymwneud â’r Wladfa.

Wrth i mi gasglu deunydd ymchwil yn barod ar gyfer y digwyddiad, deuthum ar draws hen bamffled o’r enw ‘Adroddiad y Parch. D. S. Davies am Sefyllfa y Wladfa Gymreig’ ble mae’r awdur yn adrodd ar gyflwr amaethyddiaeth, y bywyd gwyllt, anifeiliaid, crefydd, a phob agwedd o fywyd yn y Wladfa. Mae’r pamffled, dyddiedig 1875 yn ddarn clir o bropaganda gyda’r nod o annog rhagor o bobl i ymfudo. Ar ddiwedd yr adroddiad, dan y teitl “Gwlad Newydd y Cymry” mae yna gân, a briodolir i ?r o’r enw Lewis Evans, bardd, telynor, ac un o’r ymsefydlwyrCymreig cyntaf i ymfudo i Batagonia. Yr wyf yn adnabod y gân ar unwaith. Wedi ei seilio ar gân boblogaidd Evan James sef “Hen Wlad Fy Nhadau”, mae fersiwn Y Wladfa yn dechrau ‘Y Mae Patagonia yn anwyl I mi’ ac yn cloi gyda ‘O! bydded I’r Wladfa barhau’. Mae’r darn yn disgrifio harddwch yr afon Camwy a’r ‘Andes wen fawr’.

Mae’r darn yn cael ei gyflwyno yn yr adroddiad fel cân ar gyfer cenedl Gymreig newydd – anthem “Genedlaethol”. Ac mae hyn yn 1875, 30 mlynedd cyn i’r cyfansoddiad gwreiddiol gael ei chanu cyn gêm bêl-droed neu rygbi rhyngwladol. Erbyn 1875 roedd “Hen Wlad Fy Nhadau” yn gân boblogaidd yn eisteddfodau a digwyddiadau cymdeithasol eraill, ond mae’r darganfyddiad yma yn awgrymu fod rhai yn barod yn gweld y gân fel anthem “genedlaethol”. Hyd yn hyn ni allaf ddod o hyd i gyfeiriad arall i’r anthem ac mae’n ymddangos ei fod wedi ei golli mewn hanes ers dros 100 mlynedd, hyd nes ei ailddarganfod yn ddiweddar. Yn Amlwg ni fu i’r darn gwladgarol erioed lwyddo ym Mhatagonia, ble mae’r gymuned Gymraeg dal yn canu “Hen Wlad Fy Nhadau”.

Mae’r darganfyddiad yn rhoi i ni gipolwg diddorol i mewn i fywydau’r ymsefydlwyr cynnar arloesol. Mae’r gân yn portreadu pobl yn dathlu sylfaen cenedl wirioneddol Gymreig, yn rhydd o’r ormes hanesyddol o’u traddodiad, iaith a diwylliant.

Jason Evans

Mae'r cofnod hwn hefyd ar gael yn: English

Tagiau: @LLGCymru, Barddoniaeth, Cymru, Y Wladfa