Datgelu’r Gwrthrychau: Gwyddoniaeth a Mathemateg

Ym mis Hydref eleni bydd y Llyfrgell yn rhannu nifer o eitemau ychwanegol o’i chasgliadau ar Europeana Collections, sef llwyfan ddiwylliannol ddigidol Ewropeaidd. Fel rhan o’r prosiect ‘The Rise of Literacy’ mae’r Llyfrgell yn cydweithio â 12 sefydliad Ewropeaidd er mwyn olrhain datblygiad llythrennedd yn Ewrop. Yn y gyfres flog wythnosol -‘Datgelu’r Gwrthrychau‘, bydd rhai o gyfraniadau’r Llyfrgell yn cael eu datguddio fesul thema.

Yr wythnos hon, cyhoeddiadau gwyddonol a mathemategol sy’n mynnu ein sylw. Dyma ddetholiad o eitemau fydd yn cael eu digido a’u cyfrannu yn sgil y prosiect.

Robert Recorde – The Whetstone of Witte: whiche is the seconde parte of arithmetike; containyng thextraction of rootes: the cossike practise, with the rule of equation: and the woorkes of surde nombers (1557)

Fe gyhoeddwyd gwaith nodedig yr athro a mathemategydd Robert Recorde ‘The Whetstone of Witte’ ym 1557. Yn ei lyfr cyflwynwyd algebra a symbol yr hafalnod (=) am y tro cyntaf mewn cyhoeddiad print.

Bu Robert Hooke yn Bennaeth Arbrofion gyda’r Gymdeithas Frenhinol ac roedd ei ddiddordebau gwyddonol yn amrywiol iawn. Gwnaeth gyfraniadau arloesol i’w faes, yn enwedig ei ddyfais – y microsgop cyfansawdd. Drwy ei ficrosgop, astudiodd bryfed, planhigion, plu ac adar, ac ymddangosodd y rhain ar ffurf darluniau yn ‘Micrographia’. Yn ei gyfrol, cyflwynodd Hooke ffyrdd newydd o gynnal arbrofion gwyddonol; drwy er enghraifft bwysleisio pwysigrwydd arsylwi gofalus a chofnodi canlyniadau. Bu cysyniadau Hooke yn ddylanwadol iawn a daeth llawer ohonynt i fod yn arferion cyffredin o fewn y maes gwyddonol.

Yr oedd William Robert Grove yn wyddonydd ffisegol, yn farnwr ac yn gyfreithiwr Cymreig. Gweithiodd yn ddiwyd yn y maes gwyddonol ac fe dderbyniodd gryn ganmoliaeth ynghylch ei brosiectau ymchwil personol. Ystyrir ei gyfrol ‘On the Correlation of Physical Forces’ (1846) yn gyhoeddiad clasurol. Ynddo, esboniodd yr egwyddor o gynilo ynni. Mae’n werth cydnabod dyddiad y cyhoeddiad oblegid fe’i lledaenwyd flwyddyn ynghynt na thraethawd enwog Herman von Helmholtz, ‘Über die Erhaltung der Kraft’ (“Cadwraeth Grymoedd”), a oedd yn trafod yr un egwyddor.

Yn gyffredinol, cysylltwyd William Henry Preece â maes peirianneg delegraffig. Fe addysgwyd ef yng Ngholeg y Brenin, Llundain a datblygodd ei yrfa yn yr ardal. Penodwyd Preece yn drydanwr i’r Swyddfa Bost Cyffredinol ym 1877, a derbyniodd dyrchafiad i swydd y prif beiriannydd ym 1892. Yn ‘Telegraphy’ roedd modd synhwyro diddordeb yr awdur yn natblygiad ei faes.

Crëwyd y cofnod yma fel rhan o brosiect ‘The Rise of Literacy’, Europeana

Mae'r cofnod hwn hefyd ar gael yn: English

Tagiau: @LLGCymru, Digido