Cadwraethwyr yn derbyn hyfforddiant yn Wakefield

Dros bythefnos ym mis Ionawr teithiodd Rhydian Davies a minnau, cadwraethwyr o dan hyfforddiant y Llyfrgell, i Wakefield. Yno, mynychom fodiwl cadwraeth papur yng Nghanolfan Hanes Gorllewin Swydd Efrog. Rydym hanner ffordd drwy’r hyfforddiant, a dyma flas ar beth a ddysgom yn hanner cyntaf y modiwl.

Trwsio dogfennau gwlyb

Mae gwlychu papur yn ffordd ddefnyddiol iawn i’w ymlacio a golchi baw sy’n gynhenid tu fewn i’r ffibrau er mwyn paratoi i drwsio’r ddogfen. Ond cyn golchi’r ddogfen, rhaid glanhau’r arwyneb. Os na wneir hyn, mae perygl symud baw tu fewn i ffibrau’r papur. Rydym yn defnyddio brwsh meddal i lanhau’r llwch a sbwng latecs awyrog (smoke sponge, aerated latex sponge) i waredu baw mwy styfnig. Fe ddefnyddir dilëwr Staedtler weithiau hefyd.

Ar ôl glanhau’r arwyneb mae’r ddogfen yn barod i’w wlychu. Y risg mwyaf gyda gwlychu unrhyw ddogfen yw fod yr inc/cyfryngau’n rhedeg pan mae’n cyffwrdd â’r dŵr. I osgoi trychineb, rydym yn arbrofi’r inc gyda diferyn o ddŵr ac alcohol. Gwelir uchod llun o Rhydian yn gwneud hynny.

Mae rhan fwyaf o’r llawysgrifau yn defnyddio inc “iron gall” sydd ddim yn doddadwy mewn dŵr nag alcohol. Mae sêl yn bresennol ar y ddogfen, a gan fod sielac yn doddadwy mewn alcohol ond ddim mewn dŵr, felly fe wlychom y ddogfen mewn dŵr yn unig.

Ar ôl ei olchi mewn dŵr, fe drosglwyddom y ddogfen i fwrdd gwydr i ddechrau trwsio. Gan fod y ddogfen mor frau penderfynwyd rhoi papur sidan Japaneaidd (2gsm) dros y cefn i gyd; mae’r papur sidan mor ysgafn a thenau fel nad yw’n cuddio unrhyw eiriau sydd ar y ddogfen.

Dyma lun ohonof uchod yn dal y papur sidan Japaneaidd. Gellir ei weld trwyddo’n hawdd, ac ar ôl ei osod ar y ddogfen, mi fydd bron yn anweladwy!

Dyma’r ddogfen ar ôl derbyn y papur sidan Japaneaidd dros y cefn, fel y gwelwch o’r llun, mae’r ddogfen llawer mwy sefydlog. Ond nid yw’r papur sidan ar ben ei hun yn ddigon cryf i amddiffyn y ddogfen o niwed mecanyddol. Mae’n ddigon hawdd i’r ddogfen gael ei niwedio yn bellach.

Felly, yn y cam nesaf cawsom gyfle i ddysgu a defnyddio’r dull “leaf casting”. Mae’r dull yma yn defnyddio’r cysyniad o sut mae papur yn cael eu creu yn y lle gyntaf, gan ddefnyddio pwlp papur i lenwi’r ardaloedd sydd ar goll. Mae’r ddogfen yn cael ei roi o dan ddŵr, ac wedi tynnu’r plwg, mae disgyrchiant yn tynnu’r pwlp lawr i’r llefydd sydd angen eu llenwi.

D’oes dim llun gyda ni o’r canlyniad terfynol, gan fod hanner cyntaf y modiwl wedi gorffen ar ôl i ni wneud y cam hyn. Rydym yn dechrau’r ail hanner ar 7 Chwefror, felly bydd llawer mwy i ddweud ar ôl i ni orffen! Ond am y tro, gobeithio eich bod wedi mwynhau darllen yr erthygl hon.

Julian Evans,

Cynorthwyydd Cadwraeth dan Hyfforddiant

Mae'r cofnod hwn hefyd ar gael yn: English